Ιθάκη

Νησί (96,22 τ. χλμ., 3.084 κάτ.) του Ιονίου πελάγους, απέναντι από τη βόρεια χερσόνησο της Κεφαλονιάς, με την oποία έχει παράλληλη (Ν-ΝΑ) κατεύθυνση. Τα δύο νησιά χωρίζονται από το στενό της Ι. (πλάτους 2,5 χλμ. στο βόρειο τμήμα και 5 χλμ. στο νότιο). Πρωτεύουσα του νησιού είναι η κωμόπολη Ιθάκη ή Βαθύ (1.816 κάτ.). Διοικητικά, το νησί αποτελούσε πρώην επαρχία του νομού Κεφαλληνίας. Η κωμόπολη είναι χτισμένη στη θέση της αρχαίας πόλης και το λιμάνι της ταυτίζεται με το ομηρικό λιμάνι του Φόρκυνος. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου, στον οποίο ανήκουν επίσης οι υπόλοιποι οικισμοί του νησιού, καθώς και τα νησιά και οι νησίδες Αρκούδι, Άτοκος, Δρακονέρα, Μάρκη, Βρόμωνας, Καρλονήσι, Οξεία, Λαζαρέτο, Ποντικός και Προβάτι. Στους σεισμούς του 1953 η κωμόπολη υπέστη μεγάλες καταστροφές, αλλά ξαναχτίστηκε, χωρίς να χάσει τελείως την ιστορική όψη της. Διατηρεί πολλά ιστορικά μνημεία, όπως την αναστηλωμένη μητρόπολη (με ξυλόγλυπτο τέμπλο εξαιρετικής τέχνης) και ερείπια ενετικών φρουρίων. Σώζονται επίσης τα ερείπια του σπιτιού όπου γεννήθηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Οι δυτικές ακτές του νησιού (το οποίο έχει συνολικό μήκος 23 χλμ.) είναι σχεδόν αλίμενες, ενώ οι ανατολικές παρουσιάζουν πλούσιο διαμελισμό, με πολλούς κόλπους. Μεγαλύτερος είναι ο κόλπος του Μώλου, στο μέσον του νησιού· εισχωρεί βαθιά στο εσωτερικό, χωρίζοντας την Ι. σε δύο τμήματα (βόρειο και νότιο), που συνδέονται με τον επιμήκη ισθμό του Αετού (ελάχιστο πλάτος περίπου 620 μ.). Στο εσωτερικό του κόλπου του Μώλου, στο νότιο τμήμα, δημιουργείται μικρότερος κόλπος, στον οποίο βρίσκεται η πρωτεύουσα Ιθάκη ή Βαθύ. Το νησί είναι γενικά ορεινό (Νήριτο, 806 μ., στο βόρειο τμήμα· Μεροβίγλι, 619 μ. και Νερόβουλο, 582 μ., στο νότιο). Σε χαμηλότερα υψόμετρα καλλιεργούνται ελιές και αμπέλια. Γεωλογικά, η Ι. ανήκει στην αδριατικοϊόνιο ζώνη. Τα πετρώματά της είναι κυρίως ασβεστόλιθοι, δολομίτες και μάργες. Τεκτονικά συνίσταται από σύγκλινα και αντίκλινα. Το στενό της Ι. και ο κόλπος του Μώλου αποτελούν τεκτονικά βυθίσματα της τελευταίας γεωλογικής περιόδου (βλ. λ. Επτάνησα). Ιστορία. Στην Ι., την οποία ο Όμηρος αναφέρει ως πατρίδα του Οδυσσέα (δεν λείπουν και γνώμες ότι η Ι. που αναφέρει ο Όμηρος δεν ταυτίζεται με τη σημερινή) υπάρχει ζωή, σύμφωνα με τα ευρήματα, από την πρώιμη εποχή του χαλκού. Ο κυριότερος αρχαίος οικισμός της συγκεκριμένης περιόδου βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νησιού, πάνω από τον κόλπο που σήμερα ονομάζεται Πόλη. Στη θέση Πηλικάτα του χωριού Σταυρός ανακαλύφθηκαν τα ερείπια μυκηναϊκού οικισμού, χωρίς όμως ίχνη ανακτόρου. Σε αυτό το σημείο, στον βορειοδυτικό όρμο που είναι στραμμένος προς την Κεφαλονιά, βρισκόταν κατά τους ιστορικούς χρόνους η Ιθάκη, η μεγαλύτερη πόλη του νησιού. Στον Αετό, το στενότερο τμήμα του νησιού, υπήρχε από τον 8o αι. π.Χ. μία δεύτερη πόλη, οι Αλαλκομεναί. Στον κόλπο όπου βρίσκεται το Βαθύ δεν διαπιστώθηκε η ύπαρξη κανενός αρχαίου οικισμού. Συνεπώς, η περιοχή Σταυρός-Πηλικάτα είναι το πιθανότερο μέρος όπου θα μπορούσε να βρίσκεται το ανάκτορο του Οδυσσέα. Στη βόρεια πλευρά του όρμου της Πόλης, στη Σπηλιά του Λουΐζου, έχουν εντοπιστεί ίχνη συνεχούς λατρείας από τον 9o αι. π.Χ. έως τους πρώιμους αυτοκρατορικούς χρόνους καθώς και αφιερώματα στις Νύμφες, στον Οδυσσέα και σε άλλες θεότητες. Ελάχιστα είναι γνωστά για την ιστορία του νησιού την περίοδο των ιστορικών χρόνων. Κατά τους ύστερους αυτοκρατορικούς χρόνους, η Ι. ανήκε με άλλα νησιά του Ιονίου στην επαρχία στις Ηπείρου. Περίπου το 800 μ.Χ., η Ι. μαζί με τη Λευκάδα, την Κεφαλονιά και την Κέρκυρα αποτέλεσαν το βυζαντινό θέμα της Κεφαλληνίας· από το 1194 τα νησιά αυτά ανήκαν στους κόμητες της Κεφαλληνίας. Η Ι. ονομαζόταν τότε Val de CompareΜικρή Κεφαλληνία. Από το 1483 έως το 1485 και από το 1500 έως το 1797 η Ι. και η Κεφαλονιά βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Ενετών. Το 1797 περιήλθαν με τα άλλα νησιά του Ιονίου στους Γάλλους. Μετά την αγγλική κατοχή (1815-64) ενώθηκαν με την Ελλάδα στις 21 Μαΐου 1864. Η πρωτεύουσα της Ιθάκης, η ομώνυμη κωμόπολη (ή Βαθύ), είναι χτισμένη στη θέση της αρχαίας πόλης και το ασφαλέστατο λιμάνι της ταυτίζεται με το ομηρικό λιμάνι του Φόρκυνος (φωτ. Σ. Τσελέντη). Αεροφωτογραφία της Ιθάκης, στη νοτιοανατολική ακτή του κόλπου του Μώλου, στην είσοδο του οποίου βρίσκεται η βραχονησίδα Σκαρτσούμπο και στο εσωτερικό η νησίδα Λαζαρέτο.